Διάβασα το μυθιστόρημα "Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου" της Μυριέλ Μπαρμπερύ

 

Πρόσφατα συζητούσαμε με μια φίλη για τα βιβλία που θέλουμε να διαβάσουμε. Κάπως έτσι έπεσε στο τραπέζι ο τίτλος του μυθιστορήματος της Μυριέλ Μπαρμπερύ «Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου». Περίεργος τίτλος, έμεινε στο μυαλό μου και άρχισα να το ψάχνω. Δύο μέρες αργότερα το είχα στα χέρια μου.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 2021 (μετ. Μήνα Πατεράκη – Γαρέφη) από τις Εκδόσεις Πατάκη.  Βέβαια είχε προηγηθεί η έκδοση του 2013 από τις Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες (μετ. Ρίτα Κολαϊτη).

Ο περίεργος και ευρηματικός (συμπέρασμα στο οποίο κατέληξα καθώς διάβαζα την ιστορία) τίτλος του, το οπισθόφυλλο, οι κριτικές (όλοι μιλούν για ένα εκδοτικό φαινόμενο) με έκαναν να ξεκινήσω αμέσως την ανάγνωση. Το ομολογώ: με μια επιφύλαξη μιας και τα τελευταία χρόνια οι επιλογές μου αφορούν Έλληνες συγγραφείς. Ωστόσο, «Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου» της Μυριέλ Μπαρμπερύ με κέρδισε από την αρχή, από την πρώτη σελίδα με αποτέλεσμα μια εβδομάδα αργότερα να έχω φτάσει στο τέλος του «ταξιδιού». Ένα συναρπαστικό αναγνωστικό ταξίδι κατά τη διάρκεια του οποίου προβληματίστηκα, έμαθα, διαπίστωσα, θυμήθηκα, συγκινήθηκα, πικράθηκα.

Η συγγραφέας και η εντυπωσιακή πορεία του βιβλίου

Muriel Barbery

Η Μυριέλ Μπαρμπερύ γεννήθηκε στις 28 Μαΐου του 1969 στο Μαρόκο. Σπούδασε φιλοσοφία και εργάζεται ως καθηγήτρια φιλοσοφίας ενώ λατρεύει τον Ιαπωνικό πολιτισμό (το αντιλαμβάνεσαι διαβάζοντας το βιβλίο της). Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 2000 με το μυθιστόρημα «Une gourmandize» το οποίο, δύο χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα με τίτλο «Στην άκρη των χειλιών μου η απόλαυση» από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Οι Γάλλοι λάτρεψαν τη Μπαρμπερύ αμέσως όμως η απόλυτη καθιέρωση για τη συγγραφέα θα έρθει λίγα χρόνια αργότερα με την κυκλοφορία του δεύτερου μυθιστορήματός της «Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου». Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε στο Παρίσι από τον εκδοτικό οίκο Gallimard, τον Ιούνιο του 2006. Η αρχική του έκδοση αριθμούσε 4.000 αντίτυπα όμως μέχρι τον Μάιο του 2008 το βιβλίο είχε πραγματοποιήσει πάνω από πενήντα ανατυπώσεις και πωλήσεις πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα. Σύντομα η επιτυχία του βιβλίου απλώθηκε και εκτός συνόρων. Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία, Ν. Κορέα… Σήμερα το βιβλίο κυκλοφορεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες, η συγγραφέας του κέρδισε πολλά βραβεία (ανάμεσά τους το Βραβείο Βιβλιοπωλών και το Βραβείο Πολιτισμού και Βιβλιοθηκών) ενώ το 2009 η Mona Achache το μετέφερε στη μεγάλη οθόνη με τίτλο «Le Hérisson». Η Μπαρμπερύ επανήλθε στη λογοτεχνία το 2015 με το βιβλίο της «La vie des elfes» και το 2019 με το «Un étrange pays».

«Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου» με δικά μου λόγια

Η ιστορία διαδραματίζεται στο Παρίσι και πιο συγκεκριμένα στο νούμερο 7 της οδού Γκρενέλ. Εκεί υπάρχει ένα αρχοντικό κτήριο το οποίο αποτελείται από οχτώ πολυτελή διαμερίσματα στα οποία ζουν πλούσιοι και ανώτερης κοινωνικής θέσης άνθρωποι. Θυρωρός σε αυτό το κτήριο εδώ και είκοσι επτά χρόνια είναι η Ρενέ, πενήντα τεσσάρων ετών, χήρα, κοντή, άσχημη, παχουλή και με κότσια στα πόδια που όμως αγαπά τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο. Όλα αυτά βέβαια τα κρατά μόνο για τον εαυτό της φροντίζοντας να παρουσιάζει στους υπόλοιπους ένοικους του κτηρίου το τυπικό προφίλ μιας απλής, αγράμματης και χωρίς ιδιαίτερα ενδιαφέροντα  θυρωρού γιατί πιστεύει πως έτσι η ζωή της θα είναι πιο εύκολη. Η Ρενέ μοιράζεται τη ζωή της με τον γάτο της Λεόν (όνομα εμπνευσμένο από τον Τολστόι) και την Πορτογαλίδα καθαρίστρια του κτηρίου Μανουέλα. Μια μέρα όμως το μυστικό της αποκαλύπτεται τυχαία στα μάτια της Παλόμα.

Η Παλόμα είναι δώδεκα ετών και μένει στον πέμπτο όροφο του κτηρίου της οδού Γκρενέλ. Ο πατέρας της είναι βουλευτής, πρώην υπουργός και σίγουρα μια μέρα θα γίνει πρόεδρος της βουλής. Η μητέρα της έχει διδακτορικό φιλολογίας και γράφει αλάνθαστα τις προσκλήσεις ενώ η αδερφή της η Κολόμπ αποτελεί για την Παλόμα ένα μεγάλο πρόβλημα. Η Παλόμα, εξαιρετικά ευφυής, δεν βρίσκει κανένα νόημα στον κόσμο και δε θέλει να μπει «στη γυάλα με τα χρυσόψαρα». Έτσι, έχει πάρει την απόφασή της: στις 16 Ιουνίου, τη μέρα που θα μπαίνει στα δεκατρία, θα αυτοκτονήσει. Μάλιστα για να το πετύχει έχει αρχίσει να κλέβει τα χάπια της μητέρας της ενώ έχει αποφασίσει πως πριν αυτοκτονήσει θα βάλει φωτιά στο διαμέρισμά τους.

Όμως τα πράγματα αλλάζουν. Η συνάντηση της Ρενέ και της Παλόμα είναι καθοριστική. Τις ενώνει το γεγονός πως και οι δυο κρατούν μυστικό ένα κομμάτι του εαυτού τους. Καθοριστικό επίσης ρόλο στις ζωές και των δύο θα παίξει η είσοδος ενός ηλικιωμένου Ιάπωνα στο κτήριο της οδού Γκρενέλ. Ο Κακούρο Όζου αγοράζει ένα διαμέρισμα μετά τον θάνατο του ιδιοκτήτη του. Είναι επιτυχημένος, ευκατάστατος μα αγνοεί τους αριστοκράτες ένοικους του κτηρίου και ρίχνει το ενδιαφέρον του στη Ρενέ. Η Τέχνη, η λογοτεχνία, η φιλοσοφία γίνονται οι γέφυρες που ενώνουν αυτούς τους δύο κόσμους. Η Ρενέ έχει για εκείνον την κομψότητα του σκαντζόχοιρου. Εξωτερικά γεμάτη αγκάθια αλλά από μέσα είναι ραφινάτη.

Τελικά αξίζει τον κόπο;  

Φυσικά και αξίζει τον κόπο. Η τεράστια επιτυχία που γνώρισε το μυθιστόρημα «Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου» (σίγουρα δεν ήταν τυχαία) αλλά δεν είναι η μόνη ένδειξη. Κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για ένα σπουδαίο βιβλίο. Είναι χωρισμένο σε πέντε μέρη (Μαρξ, Καμέλιες, Περί γραμματικής, Καλοκαιριάτικη βροχή, Παλόμα) τα οποία αποτελούνται από μικρά κεφάλαια τα οποία μοιράζονται οι δύο βασικές πρωταγωνίστριες. Θα έλεγε κανείς πως ο αναγνώστης διαβάζει τα κρυφά ημερολόγιά τους. Η Μυριέλ Μπαρμπερύ, μέσα από αυτήν την πρωτοποριακή αφηγηματική δομή και χρησιμοποιώντας  άλλοτε την ειρωνεία και άλλοτε το χιούμορ μάς παρουσιάζει πως η Τέχνη μπορεί να λειτουργήσει σαν σωσίβιο στις ζωές ανθρώπων που βρίσκονται στο χείλος της απελπισίας αλλά και πως η Τέχνη μπορεί να φέρει κοντά ετερόκλητους ανθρώπους. Εκτός από την Τέχνη, τα μικρά κεφάλαια του βιβλίου μπορούμε να τα παρομοιάσουμε  με δοκίμια για τη ζωή και τη σημασία της, το χρόνο,  την εξωτερική και εσωτερική ομορφιά αλλά και για το πόσο σημαντικές μπορεί να είναι οι απλές καθημερινές στιγμές που ζούμε αρκεί να τους δώσουμε την απαραίτητη σημασία. Στο τέλος (και ενώ οι δύο βασικές ηρωίδες έχουν βγει από την απομόνωσή τους) συμβαίνει ένα τραγικό γεγονός το οποίο όμως γίνεται μάθημα και οδηγός για το μέλλον.

Το βιβλίο της Μυριέλ Μπαρμπερύ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη και αξίζει να το αναζητήσετε.