Το Λογοτεχνικό Ταξίδι συνομιλεί με τον Ευάγγελο Τζάνο

[Συνέντευξη στον Χάρη Γαντζούδη] 

"Όταν ήμουν παιδί απάντησα σε μια ερώτηση που δε μου είχε γίνει. Μονολόγησα: «είμαι κι εγώ συγγραφέας». Συγχώρεσα όμως τον εαυτό μου γιατί, σας είπα, ήμουν παιδί".

Ευάγγελος Ι. Τζάνος 

Με αφορμή τη συλλογή διηγημάτων "Σύνεργα" που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2012 από τις Εκδόσεις Σαΐτα το Λογοτεχνικό Ταξίδι συνομιλεί με τον  συγγραφέα Ευάγγελο Τζάνο για τη ζωή και το έργο του.  

   Τον Οκτώβριο του 2012 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Σαΐτα η συλλογή διηγημάτων σας «Σύνεργα» η οποία και αποτελεί το πρώτο μέρος της τετραλογίας σας με τίτλο «Το τυχαίο». Τι σημαίνει ο τίτλος «Σύνεργα»; Πείτε μας λίγα λόγια για το έργο σας.

Θα σας παραπέμψω, αναγκαστικά, σε όσα είχα γράψει για το «οπισθόφυλλο» της έκδοσης. Πρόκειται για συλλογή είκοσι διηγημάτων. Περιγράφουν όψεις τής συχνά ανυπόφορης καθημερινότητας. Η ποικίλη δραστηριότητα των προσώπων των διηγημάτων ερμηνεύεται άλλοτε με ρεαλισμό και άλλοτε με υπερρεαλιστικό τρόπο. Με ειρωνική διάθεση ή χρησιμοποιώντας ακόμη και στοιχεία λυρισμού, καταγράφονται αφενός αναμνήσεις, για παράδειγμα από την παιδική ή την εφηβική ηλικία, και αφετέρου εξιστορούνται περιστατικά από ένα περιβάλλον με σημάδια που δείχνουν ότι παρακμάζει – αν ποτέ είχε αυτό ακμάσει. Ο έρωτας γίνεται ακόμη μία πηγή πλάνης, με αποτέλεσμα να μεταμορφώνεται σε διεκπεραίωση.  Κάποτε ασαφή και σήμερα όνειρα απραγματοποίητα οδηγούν σε συμπεριφορές μελαγχολικές. Ακόμη και το γέλιο ή το κλάμα χειραγωγούνται στο βωμό του θεαθήναι.

  Πότε ομολογήσατε στον εαυτό σας  πρώτη φορά και πότε σε τρίτους ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας; Τι σας οδήγησε σε αυτή την απόφαση;

Δεν πήρα καμιά απόφαση, το αντίθετο μάλιστα. Όταν ήμουν παιδί απάντησα σε μια ερώτηση που δε μου είχε γίνει. Μονολόγησα: «είμαι κι εγώ συγγραφέας». Συγχώρεσα όμως τον εαυτό μου γιατί, σας είπα, ήμουν παιδί. Από τότε ό,τι έγραφα το διάβαζα στους δικούς μου, σε φίλους, στο σχολείο.

    Κάποιες από τις ιστορίες σας έχουν έντονο το στοιχείο της νοσταλγίας. Εσείς τι νοσταλγείτε από το παρελθόν σας;

Νοσταλγώ την εποχή που δεν είχα αυξημένη κατανόηση. Ξέρετε, συμβαίνει στην εφηβική ηλικία, ή κάπου εκεί τέλος πάντων, να είμαστε «απόλυτοι» με τους ανθρώπους που αγαπάμε ή ακόμα και με τις απόψεις μας. Στην πραγματικότητα βέβαια δε νοσταλγώ την εποχή εκείνη, προσπαθώ να είμαι «διαλλακτικός» με το σήμερα. Από την άλλη μεριά, δεν αφήνω εκκρεμότητες από τις προηγούμενες περιόδους της ζωής μου. Το παιχνίδι ή τις απολαύσεις κάποτε τις χορταίνεις.

        Από πού εμπνευστήκατε τους χαρακτήρες των  ιστοριών σας; Είναι άνθρωποι που έχουν περάσει από τη ζωή σας ή είναι καθαρά προϊόν  μυθοπλασίας;

Είναι προϊόν μυθοπλασίας, δεν είναι ιστορικά πρόσωπα. Οι χαρακτήρες των ιστοριών μου διαμορφώνονται, κυρίως, από ό,τι βλέπω και απ’ όσα ακούω ή διαβάζω. Έτσι δεν συμβαίνει; Αντίθετα απ’ αυτά που νομίζουμε, θεωρώ ότι ο συγγραφέας δεν ζει σε άλλο κόσμο. Μάλιστα, καμιά φορά είναι περισσότερο ρεαλιστής από κάποιον που δεν είναι συγγραφέας. Ο Καρούζος γ.π. δε βολεύτηκε στον μικρόκοσμό του. Και για να επιστρέψω στην ερώτησή σας, ας πάρουμε την Εύα στο διήγημα «Δέρμα από σομόν» στη συλλογή «Ενέδρα». Δεν είναι μια γυναίκα που έχει περάσει από τη ζωή μου, η προσωπικότητά της ωστόσο περιέχει στοιχεία από υπαρκτά πρόσωπα. Ή ο Φώτης στο ίδιο διήγημα. Δεν είμαι βέβαια ο ίδιος, αν και παρόμοια περιστατικά τα έχω περάσει. Το ίδιο συμβαίνει και στο διήγημα «Νημερτής», στη συλλογή «Λαβή». Η Νημερτής και ο Άσης δεν είναι πραγματικό ζευγάρι, ούτε ο καθένας χωριστά υπήρξε. Προσπαθώ να δημιουργώ τους χαρακτήρες αφενός έτσι ώστε να φαίνονται αληθινοί και αφετέρου να νιώθει ο αναγνώστης ότι τους γνωρίζει. Καθαρά ιστορικό πρόσωπο είναι ο Κλεάνθης στο διήγημα «Σάκος για ταξίδι» της «Ενέδρας». Πρόκειται για τον ποιητή και εκδότη Κλεάνθη Τριαντάφυλλο. Εδώ συμβαίνει το εξής. Τα πραγματικά περιστατικά της ζωής του τα έχω επεξεργαστεί μέσα από τη μυθοπλασία. Επειδή δεν πρόκειται για βιογραφία, πρόκειται για διήγημα.

     Θα  σας αναφέρω κάποιους τίτλους ιστοριών σας και θα ήθελα την πρώτη λέξη που σας έρχεται στο μυαλό:

     Μοιάζει σαν παιχνίδι και μου αρέσει γιατί θέλει σύντομες απαντήσεις:

-                                                          Βραδινό Λεωφορείο Ι .....Γέλιο

-                                                          Όταν το πλοίο ταξίδευε….. Τήνος

-                                                          Άρα; ……Λιοντάρι

-                                                          Η κονσόλα του ήχου …..Επικοινωνία

-                                                          Σβηστά κίτρινα πρόσωπα ……Σπίτι. 

   Σήμερα οι Έλληνες περνάνε δύσκολα. Η λογοτεχνία μπορεί να αποτελέσει παρηγοριά;

Δεν πιστεύω ότι η λογοτεχνία παρηγορεί. Περνάμε οι Έλληνες δύσκολα, όπως λέτε, ωστόσο τα μοιρολόγια δε μας χρειάζονται. Θεωρώ ότι ο ρόλος της λογοτεχνίας είναι άλλος. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του ποιήματος, του πεζού, του θεατρικού έργου είναι, νομίζω, να εκφραστεί μια διαφορετική οπτική από αυτή που συνηθίζουμε να βλέπουμε τα πράγματα. Δεν είναι παρηγορητικός λόγος. Κι επειδή υποθέτω ότι μιλάμε για οικονομικές δυσκολίες, θα αναφέρω την «Τρελή του Σαγιό». Ο θεατής δεν παρηγοριέται με την επινόηση της Ωρελί, αντίθετα συνειδητοποιεί την απάθειά του, την απουσία του από όσα συμβαίνουν και τον αφορούν. Καμιά φορά ενεργούμε λες και μερικά πράγματα μας τα χάρισαν ή τα ανταλλάξαμε. Έτσι, όταν τα χάνουμε δεν κάνουμε κάτι γι’ αυτό.

  Ποιοι συγγραφείς σας έχουν επηρεάσει;

Στ’ αλήθεια δεν μπορώ να πω. Θα μπορούσα να μιλήσω για πεζογράφους ή ποιητές που τους θαυμάζω, αλλά δεν έχω συνειδηποιήσει κατά πόσο με επηρέασαν ή με επηρεάζουν. Πιθανώς, αυτό να γίνεται ασυναίσθητα. Βέβαια, μέσα στον ωκεανό της λογοτεχνίας, έχω τις προτιμήσεις μου. Κάποιες από αυτές είναι ορατές ή αχνοφαίνονται στα διηγήματά μου είτε ως μότο, είτε ως αναφορά άμεση ή έμμεση. Άλλες αναφορές πάλι είναι κρυμμένες και χρειάζονται αυξημένη προσοχή από τον αναγνώστη. Εκείνο που θέλω να προσθέσω είναι ότι διατηρώ την ευχαίρεια να μην περιορίζω τις προτιμήσεις μου, διαβάζοντας με ένα είδος προκατάληψη. Αγνοώ από πού πηγάζει αυτό, άλλωστε δεν είναι πρωτότυπο. Ωστόσο στη συγγραφή δεν παρατηρώ αυτό το εύρος. Η οπτική γωνία από την οποία αντιλαμβάνομαι την πραγματικότητα, θεωρώ, παραμένει η ίδια. Και ίσως αυτό είναι και το κοινό στοιχείο που με φέρνει σε επαφή με ποικιλία συγγραφέων.

             Πώς περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας;

Εννοείτε το χρόνο που δεν εργάζομαι, που δε διαβάζω ή δε γράφω; Πιστέψτε με, εδώ δεν υπάρχει κάτι το ενδιαφέρον. Ακούω μουσική, σερφάρω στο ίντερνετ, κάνω μακρινές βόλτες με τη μηχανή.

      Ποιο δικό σας βιβλίο ή ποια ιστορία σας αγαπάτε περισσότερο;

Συνήθως λέω ότι αγαπάω περισσότερο την τελευταία ιστορία. Έτσι, θα σας έλεγα ότι αγαπάω το τελευταίο διήγημα με τον τίτλο «Αφανισμός». Η δράση τοποθετείται δέκα χρόνια μετά τον αφανισμό της Μήλου από τους Αθηναίους. Το κεντρικό πρόσωπο, ο Αθηναίος κληρούχος Ακταίος έχει βγει για κυνήγι, αφού έχει πληροφορηθεί ότι ο γιος του, ο Ναυσίμαχος, γυρίζει νικητής από τη ναυμαχία των Αργινουσών. Επιθυμία του Ακταίου είναι να υποδεχτεί τον Ναυσίμαχο με λαμπρό γιορτινό τραπέζι. Πριν επιστρέψει στο σπίτι του, κάθεται για να ξεκουραστεί στους απόκρημνους βράχους μιας απάτητης ακρογιαλιάς. Εκεί φέρνει στο νου του, και μονολογεί, τα όσα έζησε όλα αυτά τα χρόνια στη Μήλο, θυμάται την πόλη του την Αθήνα, και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα κατάφερε να γίνει ευτυχής ο ίδιος και η οικογένειά του. Έξαφνα, παρουσιάζεται η Μήλια Αύρα. Τόσα χρόνια είναι κρυμμένη, μαζί με την αδελφή της, την Αυγή, σ’ εκείνα τα μέρη, γλυτώνοντας έτσι τη σκλαβιά. Ακολουθεί διάλογος μεταξύ του Ακταίου και της Αύρας. Κατόπιν η Αύρα αποχωρεί και ο Ακταίος μένει πάλι μόνος. Ο μονόλογος του Ακταίου καθώς και ο διάλογός του με την Αύρα, καταγράφονται σε χειρόγραφο του ίδιου του Ακταίου, το οποίο ανακαλύφθηκε στην Αθήνα ενάμιση αιώνα μετά, όταν η πόλη έχει πλέον αφανιστεί από τον Αντίγονο Γονατά. Είπα τόσα για τον «Αφανισμό» και να σκεφτείτε ότι μου αρέσουν περισσότερο «Οι χειριστές», ένα διήγημα της συλλογής «Ενέδρα»!

     Κλείνοντας θα ήθελα να προτείνετε στους αναγνώστες μας το αγαπημένο σας από την  εγχώρια ή την παγκόσμια λογοτεχνία.

Θεωρώ ότι οι αναγνώστες σας δεν περιμένουν να προτείνω αυτά που και οι ίδιοι πιθανώς θα πρότειναν. Για παράδειγμα, αγαπημένο μου, όπως το λέτε, εγχώριο μυθιστόρημα είναι ο «Καπετάν-Μιχάλης» του Νίκου Καζαντζάκη. Από την παγκόσμια λογοτεχνία η «Μεταμόρφωση» του Κάφκα. Αναφέρω μόνο από έναν τίτλο, αν και θα έλεγα πως επανέρχομαι κατά καιρούς ως αναγνώστης γενικότερα στο έργο τόσο του Κάφκα όσο και του Καζαντζάκη. Γι’ αυτό, θα προτείνω τα θαυμάσια ποιήματα του ποιητή Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου στο «Υπό ξένην σημαία». Ο Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, όπως είναι γνωστό, εκτός από ποιητής, είναι δοκιμιογράφος και μεταφραστής. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1936, συμμετείχε στην έκδοση περιοδικών, και συνεργάστηκε με μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδες. Όσο με αφορά, γνώρισα το έργο του από το περιοδικό «Σημειώσεις». Το ευτύχημα είναι ότι ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει την ποίηση του Λυκιαρδόπουλου, καθώς και το υπόλοιπο έργο του, αφού αυτό κυκλοφορεί. Θα κλείσω με μια αναφορά στην ενότητα Λόγια στην Καλυψώ. Ερμηνεύοντάς τη μέσα από τη σημερινή εικόνα της κοινωνίας μας, συναντάμε τον άνθρωπο που έχασε τον τρόπο που ήξερε για να πορεύεται. Επιθυμία του είναι να μπορέσει να τον ξαναβρεί, αλλά τώρα για να ξεκινήσει μια νέα πορεία δίχως επιστροφή, ακριβώς επειδή ο γυρισμός του ήταν η αιτία της απώλειας.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Βιογραφικό 

Ο Ευάγγελος Ι. Τζάνος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1962. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας (1986-1988) και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο «Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό» (2004-2009). Εργάζεται στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής.

Έχει εκδώσει τα τρία πρώτα μέρη της τετραλογίας με τον τίτλο Το Τυχαίο: «Ενέδρα», (νουβέλες), εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2008, «Λαβή», (διηγήματα), εκδ. Ηριδανός, Αθήνα 2011, «Σύνεργα», (διηγήματα), εκδ. Σαΐτα σε μορφή e-book, Καβάλα 2012. Άλλη αυτοτελής έκδοση: «Ένας νεανικός χρόνος», (θεατρικό), εκδ. Εκδοτικός Οργανισμός Γραμμάτων και Τεχνών, Αθήνα 1990. Το διήγημα «Περίρρυτος τόπος Τάσου Λειβαδίτη. Η πόλη» δημοσιεύτηκε στον συλλογικό τόμο «Πρακτικά εικοστού τέταρτου συμποσίου ποίησης: Η ποίηση των ύμνων, εκδ. Περί Τεχνών, Πάτρα 2005. Από τις μελέτες που έχει δημοσιεύσει σε λογοτεχνικά περιοδικά: «Η διηγηματογραφία του Γεράσιμου Γρηγόρη», περ. Απόπλους, τχ. 48, 2010.

*Η συνέντευξη με τον συγγραφέα Ευάγγελο Τζάνο δημοσιεύτηκε στο Λογοτεχνικό Ταξίδι (http://logotaxidi.blogspot.com/2013/06/blog-post_29.html) στις 29.06.2013